Krótka historia jachtingu część I – Marek Szurawski

Zanim zaczniesz czytać:

Jacht  (z holenderskiego jacht – spieszyć się, gnać, polować) – początkowa jednostka żaglowa, będąca własnością państwa, służąca jako reprezentacyjny środek podróży ważnych osobistości ze świata rządu i polityki. Później każda jednostka z napędem żaglowym lub parowym służąca rozrywce, rekreacji lub turystyce (i poza jakąkolwiek komercją). Słowo weszło na stałe do języka angielskiego w 1660 roku, po powrocie Karola II z wygnania, kiedy król otrzymał w prezencie od Holenderskich Stanów Generalnych 100-tonowy żaglowiec Mary, z 8 działami na pokładzie, z przeznaczeniem do żeglugi rekreacyjnej.

Jachting – sport regatowy lub żegluga na jachtach z napędem żaglowym lub mechanicznym.

(na podstawie The Oxford Companion to SHIPS and the SEA. Granada Publishing Ltd. 1976)

Krótka historia jachtingu

czyli jak żeglowanie stawało się sportem i przyjemnością.

Początek regat śródlądowych i przybrzeżnych

Aczkolwiek zapiski historyczne poświadczają, że pierwsze „wyścigi na wodzie” (w Anglii) między dwoma jachtami miały miejsce przed 1661 r., prawdziwy sport regatowy zaczął rozwijać się dopiero na początku XIX w. Skąd jednak ów rok 1661? Niejaki John Evelyn w swoich „Pamiętnikach” pod datą  1.10.1661 r. opisuje żeglugę na pokładzie królewskiego jachtu Katherine, który ścigał się po Tamizie z księciem Yorku, płynącym  na  jachcie Anne, na trasie Greenwich- Gravesend i z powrotem. Evelyn z dumą podkreślał  że za sterem swojej jednostki stała Jego Wysokość sam król Karol II…

Rzeczywiście, za kolebkę sportu regatowego należy uważać Anglię, w której od czasów elżbietańskich kształtował się „narodowy duch morski”, z intensywnością, której nie doświadczały inne europejskie nacje morskie. W XVII w. regaty organizowały już pierwsze angielskie kluby żeglarskie, zrzeszające członków, zainteresowanych jachtingiem, zwłaszcza słynne po dziś dzień Royal Cork Yacht Club (zał. w 1720 r.) i Royal Thames Yacht Club (zał. w 1775 r.). Od 1780 r. regaty organizowano tez wokół wyspy Wight, chociaż klub żeglarski powstał w tamtejszym Cowes dopiero w 1815 r.

Jednostki biorące udział w tych pierwszych wyścigach były zwykle duże, w większości rejowe i prowadzone przez zawodowe załogi. Tradycyjnie właściciel rzucał wyzwanie innym jachtom, stawiając na siebie co najmniej 100 funtów (pokaźna suma w porównaniu z przeciętną zarobków w tamtym czasie, nie przekraczającą 8 funtów miesięcznie). Zwycięzca zabierał wszystko. Nie było żadnego podziału na klasy; w efekcie budowano duże jednostki, bo te pływały najszybciej.

Największe zainteresowanie nową formą rywalizacji sportowej zrodziło się w pierwszych trzech dziesięcioleciach XIX w., znaczone powstawaniem kolejnych klubów żeglarskich wzdłuż całego wybrzeża Wielkiej Brytanii i organizacją coraz liczniejszych regat. Inne kraje nie   były tak aktywne na tym polu, z wyjątkiem Holandii i USA (chociaż tam pierwszy klub żeglarski – New York Yacht Club – powstał dopiero   w 1844 r.).

Konstruktorzy jachtów, biorących udział w tych pierwszych regatach wykorzystywali sprawdzone wzorce bardzo szybkich „kutrów celnych” 9zwłaszcza amerykańskich), zwalczających przemyt (revenue cutters – w krajach zachodnich pierwowzór dzisiejszego Coast Guard’u), przejmując również ich typ ożaglowania, więc żagle przednie (sztaksle), biegnące od długiego bukszprytu, gaflowy żagiel główny, mocowany do równie długiego (niekiedy wystającego aż poza rufę) bomu oraz dolne i górne topsle rejowe. Zachowując generalnie lity kształt kadłuba z wyrazistym dziobem i nawisem rufowym,* budowano jednak ciągle jednostki duże i coraz większe (o wyporności niekiedy 500 ton), aby nieprzerwanie zwiększać  powierzchnię ożaglowania (i wspomnianą już szybkość).

Uosobieniem nowych, lżejszych i szybszych konstrukcji, charakteryzujących się smukłym kadłubem, ostrym dziobem i długim nawisem rufowym okazał się szkuner America, wysłany przez USA na regaty wokół wyspy Wight z okazji pierwszej Wystawy Światowej (Great Exhibition) w 1851 r. America wygrała, zdobywając puchar ufundowany przez Royal Yacht Squadron,  rozpoczynając zarazem tradycję chyba najbardziej znanych i prestiżowych regat w świecie – America’s Cup (Puchar Ameryki). Co ciekawe, innowacyjny okazał się nie tylko kadłub szkunera, ale i jego żagle. Uszyte z bawełny miały krój bardziej płaski niż angielskie (wykonane z lnu i o większym wybrzuszeniu), dzięki którym America  mogła płynąć ostrzej do wiatru niż rywale.

Marek Szurawski

cdn.

* w myśl zasady „cod’s head and mackerel tail” – głowa dorsza, ogon makreli.