Bitwa Morska na Zalewie Wiślanym

Bitwa Morska na Zalewie Wiślanym

W historii Polski zapisało się kilka znamiennych wydarzeń, które miały miejsce na morskich wodach. Nie mówi się o nich zbyt często, a szkoda, gdyż zazwyczaj odzwierciedlają polskie zwycięstwa. Jedną z takich potyczek jest średniowieczna Bitwa na Zalewie Wiślanym, która odbyła się podczas wojny trzynastoletniej, dokładnie 15 września 1463r.

Wojna trzynastoletnia

Konflikt zbrojny, który odbył się w latach 1454–1466 między Koroną Królestwa Polskiego a państwem zakonu krzyżackiego. Wojna była skutkiem polskiego poparcia powstania Związku Pruskiego przeciwko zakonowi krzyżackiemu. Bezpośrednią przyczyną rozpoczęcia walk było podpisanie przez Kazimierza Jagiellończyka aktu inkorporacji. II pokój toruński uznaje się za akt kończący wojnę trzynastoletnią, przyznający zwycięstwo Polsce. Zgodnie z tym porozumieniem Korona odzyskała Pomorze Gdańskie z Gdańskiem, ziemię chełmińską i ziemię michałowską oraz otrzymała Warmię i Powiśle z Żuławami z Malborkiem i Elblągiem. Co więcej, wielki mistrz krzyżacki został zobligowany do szeregu zobowiązań wobec Polski, przykładowo każdy nowo wybrany mistrz musiał złożyć polskiemu władcy hołd lenny w przeciągu sześciu miesięcy. Uważa się, że wojna trzynastoletnia spowodowała szybszy rozpad zakonu krzyżackiego. Poskutkowała również uzyskaniem dużej ilości przywilejów przez szlachtę polską oraz stanie się przez nią stanem decydujący w Królestwie Polskim, osłabiła mieszczaństwo, ale zaowocowała też emancypacją i rozwojem miasta Gdańsk. Podczas tego konfliktu odbyło się wiele zbrojnych potyczek, ale największą z nich okazała się Bitwa Morska na Zalewie Wiślanym, którą określa się mianem największej morskiej bitwy średniowiecznej Polski.

Kim byli kaprowie?

Największe starcie flot podczas wojny trzydziestoletniej odbyło się między flotami kaperskimi Gdańska i Elbląga (wspomaganymi przez zaciężnych polskich) a flotą zakonu krzyżackiego. Warto przyjrzeć się, kim byli kaprowie, aby w pełni zrozumieć charakter potyczki z 1463r.

Kaprowie prowadzili działania rozbojowe, ale można powiedzieć, że w sposób legalny. Nazwa „kaper” pochodzi od niemieckiego słowa „kapern” i fryzyjskiego „kapen”, co znaczy zabrać, zdobyć coś albo porwać. Właściciele statków handlowych i korsarskich, którzy działali na własną odpowiedzialność w potyczkach zbrojnych, wspomagając jedną ze stron, to właśnie kaprowie. Ich wynagrodzenie pochodziło ze zdobyczy, łupów. Zleceniodawca ustalał sposób podziału zdobytych drogocennych przedmiotów i według tego nagradzał poszczególnych członków załogi. Pozyskanie pełnej załogi na kaperski statek, odbywało się według przyjętych schematów. Dowódców okrętów, kapitanów oraz kwatermistrzów rekrutowano zazwyczaj z żeglarskich i kupieckich elit mieszkających w Gdańsku, Elblągu i Braniewie. Natomiast resztę załogi pozyskiwano z prostej ludności miejskiej, marynarzy i rybaków z Kaszub oraz polskich flisaków, którzy przybywali do Gdańska ze swoimi płodami rolnymi i leśnymi z dalszych części Polski. Formalności umów kaperskich regulowano w patentach i listach kaperskich. Omawiano w nich wszelkie kwestie, związane z konkretnym starciem. Określano, czego zleceniodawcy oczekiwali od kaperskiej załogi, jakie będą mieli zadania. Ważnym elementem takiego listu była część przedstawiająca wroga, opisująca sojuszników i wymieniająca osoby i miejsca, gdzie można szukać pomocy w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń. List kaperski zawierał nawet wyszczególnione obowiązki konkretnych członków załogi, poczynając już od kapitana. Prawił o dyscyplinie, ale zawierał też, szczególnie interesujące dla kaprów, informacje o metodzie podziału łupów i wynagrodzeniu. Według źródeł, 18 marca 1456r., rada miejska Gdańska wydała pierwsze listy kaperskie dla Hansa Bornholma z załogą, a później dla Michała Ertmanna, Wincentego Stolle oraz Hansa Molnera. Rok 1460 przyniósł niewielką modyfikację w wydawaniu listów kaperskich. Od tamtego czasu rada miejska przy wydawaniu patentu powoływała się na rozkaz królewski. W tym samym roku, kaperską flotę zainicjowało również państwo krzyżackie.

Na czym polegała praca kaprów?

Działali oni głównie w ofensywie, ale sprawowali też funkcje obronne i strażnicze. Flota kaperska potrafiła sparaliżować krzyżackie dostawy zaopatrzenia, ale świetnie sprawdzali się w ataku bezpośrednim. Na morzu, podczas wojny trzynastoletniej, dominowały flotylle kaperskie złożone ze statków przybałtyckich oraz transportowych. Niektórych może zastanawiać brak królewskiej floty na Bałtyku. Taki obrót sprawy wynika z wieloletniego odcięcia Polski od morza, co poskutkowało słabym rozwojem Korony Królestwa Polskiego w tej dziedzinie i rozpoczęciem współpracy z kaprami. Podczas Bitwy na Zalewie Wiślanym korzystano przede wszystkim z takich wodnych jednostek, jak: balinegry, barki, szkuty, krajery, szniki, bordynki, czy komięgi oraz łodzie wiosłowe i wiosłowo – żaglowe. Na pokłady kaperskie wchodziło również rycerstwo z giermkami, aby walczyć wręcz z nieprzyjacielem. Korzystali wtedy z pełnego rynsztunku zbrojnego.

Zastanawiająca jest też kwestia bander. Czy kaprowie mieli swoje charakterystyczne bandery? W tamtych czasach to pojęcie jeszcze nie funkcjonowało. Potrzeba oznaczania jednostek jednak oczywiście istniała. Zazwyczaj kaperskie okręty wywodzące się z Gdańska, Elbląga lub Braniewa, jeśli działały na rzecz Polaków, nosiły proporce rodzimych miast. Jeśli okrętowano na nie królewskie wojska, możliwe, że wystawiano proporce z Orłem Białym. Gdańska flaga wyglądała następująco: purpurowe tło, dwa białe krzyże usytuowane jeden nad drugim i od 1457r. złota korona nad nimi. Natomiast elbląska flaga była dwukolorowa. Również widniały na nim dwa krzyże, umieszczone jeden nad drugi, z czego purpurowy krzyż był na białym tle, a biały na purpurowym. Co więcej, krzyżackie kaperskie okręty wywieszały flagę biało – czarną z krzyżem zakonnym.

Zanim Bitwa zaczęła się na dobre

Mimo, iż wojna trwała już niemal dekadę, dopiero rok 1963 okazał się przełomowy. Rozpoczęła się wtedy rozgrywka, której celem miał być Gniew. Był on cennym punktem strategicznym dla obu ze stron. Krzyżakom zależało na tym miejscu, z powodu przeprawy łączącej ich z Pomorzem Gdańskim, Rzeszą Niemiecką i Królewcem. W lipcu tego roku, polskie wojsko, dowodzone przez Piotra Dunina, obległo twierdze w Gniewie. Odpowiedzią na to działanie było przetransportowanie wojsk krzyżackich, decyzją wielkiego mistrza Ludwiga von Erlichshausena, z okolic Królewca nad Leniwkę. Armia miała połączyć się tam z wojskami morawskiego rycerza Bernarda Szumborskiego. Celem było przywrócenie panowania Krzyżaków na terenie dolnej Wisły oraz niesienie pomocy dla broniących się kompanów w Gniewie. Krzyżackie okręty gromadziły się zbyt długo i mieszkańcy Gdańska zdążyli przygotować kontratak. Najpierw obwarowano palami Wisłę i zablokowano przez nią przepływ w okolicach Szkarpawy, która łączyła Zatokę Świeżą z Leniwką. Kolejnym krokiem było wystawienie jedenastu jednostek pływających, w tym rzecznego, płaskodennego i bezpokładowego statku wiosłowego – galaru. Załogą, złożoną z niemal pół tysiąca zaciężnych, dowodzili Maciej Kolmener i Wincenty Stolle. Flota krzyżacka okazała się bezsilna i po kilku dniach 44 okręty, zasilane 1500 krzyżackimi żołnierzami, musiały wycofać się w kierunku Królewca. Niedługo później, w rejony Elbląga dotarły wojska Bernarda Szumborskiego. Krzyżaków już tam nie było, a więc planowana operacja nie została zrealizowana.

Przebieg Bitwy

Gdańskie okręty pod dowództwem kaprów Macieja Kolmenera i Wincentego Stolle, elbląskie jednostki dowodzone przez Jakuba Vochsa oraz królewskie wojsko wyruszyli w pogoń za uciekającym nieprzyjacielem. Mglistym rankiem 15 września 1463r. wydano rozkaz do ataku. Uważa się, że do starcia doszło między dwoma wsiami Kamionkiem Wielkim i Suchaczem, na terenie Zalewu Wiślanego (w wieku XV określano zbiornik mianem Zalewu Świeżego, z powodu słodkiej i „świeżej” wody, która zawdzięczała swoje właściwości mierzei, odcinającej akwen od słonowodnego Morza Bałtyckiego).

Początkowo Krzyżacy czuli się bardzo pewnie, byli przekonani, że wygrają dzięki przewadze liczebnej. Flota krzyżacka składała się bowiem z 44 okrętów, a polska zaledwie z 30 jednostek. Polacy wykorzystali niezawodny element zaskoczenia i zalali zakonną flotę gradem pocisków z dział i rusznic. Zepchnięto Krzyżaków na płyciznę i otoczono, co wywołało panikę na ich pokładach. Okręty Ludwiga von Erlichshausena zaczęły się nawzajem taranować i spychać, a polskie statki nie dawały za wygraną. W końcu zastosowano metodę abordażu, czyli metodę walki morskiej, która polegała na zetknięciu się dwóch pływających jednostek i walce wręcz między wrogimi załogami. Finalnie Polacy odnieśli zwycięstwo w tej potyczce. Krzyżacy ponieśli ogromne straty, ponad tysiąc zakonnych żołnierzy zginęło, około pięciuset dostało się do niewoli, natomiast wielki mistrz krzyżacki zbiegł do Królewca. Można powiedzieć, że krzyżacka flota przestała istnieć.

Pobitewne losy

Po Bitwie Morskie na Zalewie Wiślanym, porażka krzyżacka w wojnie trzydziestoletniej była już właściwie przesądzona. Krzyżacy przestali być groźnym przeciwnikiem dla Związku Pruskiego. Zakon zaczął zmagać się również z niekończącymi problemami finansowymi. Oddziały Szumborskiego zostały rozpuszczone, a rycerz jeszcze w tym samym roku skapitulował i podpisał rozejm z Koroną Królestwa Polskiego. Dzięki Bitwie na Zalewie Wiślanym, Zakon stracił pole manewru na Wiśle, w 1964r. zdobyto Gniew, w 1965r. miasto Nowe i inne miejscowości, przez co znikło połączenie lądowe z Rzeszą Niemiecką, a handel rzeczny na trasie Toruń – Gdańsk stał się dla Polski znacznie bezpieczniejszy. Wszystkie wymienione konsekwencje oraz skuteczne odcięcie Królewca od dostaw drogą morską, dzięki działaniom floty kaperskiej, złożyły się na wygraną Polaków w wojnie trzynastoletniej.

Polska historia nie wydaje się być szczególnie mocno związana z morzem. Można się jednak zaskoczyć, kiedy dowiadujemy się o znaczeniu morskich bitew w dziejach naszego kraju. Pogłębiajmy wiedzę na ten temat, gdyż należy to poniekąd do naszych patriotycznych obowiązków, a dobrze jest znać losy państwa, w którym się żyje.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Skip to content