Biała Flota w Polsce

Podczas podróży po Polsce nie raz można spotkać na rzekach, jeziorach lub w morskich portach charakterystyczne białe statki, przewożące turystów. Czasami są atrakcją samą w sobie, a bywa też, że na ich pokładach odbywają się występy, gry czy konkursy dla dzieci i dorosłych. Określeniem Biała Flota charakteryzuje się właśnie takie statki pasażerskie o niewielkich rozmiarach, pływające po wodach śródlądowych i przybrzeżnych. Podobnie, swoje pasażerskie statki (Weiße Flotte), nazywają nasi zachodni sąsiedzi – Niemcy.

Zadania obecnie realizowane przez polską Białą Flotę

Małe statki pasażerskie spełniają szereg różnych zadań i są ważne dla armatorów z całej Polski. Przede wszystkim, organizowane są rejsy wycieczkowe między portami na rzekach, jeziorach i na akwenach przybrzeżnych. Rozpoznawalne białe jednostki spotkamy np. na Zalewie Solińskim, na mazurskich jeziorach lub na akwenach portowych na wybrzeżu, m.in. w Gdańsku, Gdyni i Szczecinie. Popularnością cieszą rejsy na trasie z Elbląga, przez Krynicę Morską, do Fromborka oraz wycieczki po rzecznych wodach Wisły, Odry lub Brdy. Biała Flota kursuje też do zagranicznych portów. Chętni mogą popłynąć przykładowo na duńską wyspę Bornholm, a dokładnie do portów w Rønne i Nexø.

Statki Białej Floty pływają też na połączeniach liniowych i łączą największe polskie porty, np. Gdynię z Helem lub Szczecin ze Świnoujściem. Przeprowadza się rejsy spacerowe, czyli wycieczki, startujące z morskich portów w Łebie, Gdyni, Ustki, Kołobrzegu i wielu innych miast polskiego wybrzeża, które płyną w morze i zawracają do portu, z którego wypłynęły. Takie rejsy, najczęściej, trwają od czterdziestu pięciu do dziewięćdziesięciu minut. Turyści pokochali zwłaszcza klimatyczne wyprawy na zachód Słońca. Promy również zaliczają się do Białej Floty.

W Polsce najpopularniejszym miejscem startu promów jest Świnoujście, skąd dopłyniemy, przez Morze Bałtyckie, do różnych miejsc w Skandynawii, np., do szwedzkiego miasta Ystad lub stolicy Danii – Kopenhagi. Ponad to, na niektórych pokładach małych statków pasażerskich, uczestnicy rejsu są zachęcani do zakupów w sklepach wolnocłowych. Zainteresowani powinni spróbować popłynąć na trasie z Gdańska, przez rosyjski Bałtijsk, dalej przez Elbląg, aż do Kalingradu, albo w ramach powrotu z Niemiec, z gminy Altwarp do polskiego Nowego Warpna. Biała Flota realizuje też różnego typu imprezy i rejsy okolicznościowe, zajmuje się czarterowaniem statków lub stanowi miejsce organizacji konferencji biznesowych.

Historia Białej Floty

Początki Białej Floty przypadają na okres przed wybuchem II Wojny Światowej. Pierwszym oddanym do użytku statkiem, przeznaczonym do żeglugi turystycznej na polskim wybrzeżu, był SS „Gdańsk”. Podczas podniesienia polskiej bandery brały udział wysoko postawione osobistości, jak marszałek Józef Piłsudski, w towarzystwie żony i córek, oraz minister przemysłu i handlu Eugeniusz Kwiatkowski. Niedługo później oddano jednostkę bliźniaczą, a mianowicie SS „Gdynię”. Oby dwie pomalowano na kolor biały, który okazał się dla wielu zaskoczeniem, gdyż wcześniej stosowano przeważnie czarne ubarwienie statków.

Przed pojawieniem się tych jednostek na wodach Zatoki Gdańskiej, obywatele Rzeczypospolitej, w celach czysto turystycznych, pływali na specjalnie przystosowanych rybackich łodziach. Później, do grona białych statków, dołączyły bocznokołowiec „Hanka”, a następnie „Jadwiga” i „Wanda”, czyli parowce zbudowane na terenie Wielkiej Brytanii. Mniej więcej, od roku 1928r., w mowy potocznej przyjęło się sformułowanie „Biała Flota”, równoznaczne ze statkami żeglugi turystycznej.

Podczas II Wojny Światowej, losy jednostek Białej Floty nie należały do szczęśliwych. Część statków przejęli Niemcy i używali do holowania lub w formie łodzi motorowych. Te statki, które nie otrzymały obronnego kamuflażu ani uzbrojenia, szybko zostały zatopione.

Prawdziwy rozwój Białej Floty nastąpił po ukończeniu działań wojennych. Podjęto przedsięwzięcia w celu odzyskania, od Niemców, utraconych jednostek. Wydobyto z bałtyckiego dna „Wandę” i odnowiono statek. Powstało polskie przedsiębiorstwo armatorskie Żegluga Gdańska, które tchnęło nowe życie w Białą Flotę. Zmieniono nazwę „Jadwigi” najpierw na „Annę”, a po kolizji ze statkiem z Turcji, na „Halinę”, a następnie na „Zofię”. Natomiast wyremontowana „Wanda” stała się „Barbarą”. Sukcesywnie powiększano flotę, kolejno o motorówki „Jaś” i „Małgosia” oraz o „Olimpię”, „Wandę”, „Julię”, „Pannę Wodną” i „Piasta”, które powstały ze zmodernizowanych statków lub jednostek wojennych. W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, Biała Flota, wzbogaciła się o całą linię dwudziestu statków wycieczkowych, nazwanych kobiecymi imionami. Część jednostek zawdzięczała swoją nazwę bohaterkom dzieł Juliusza Słowackiego.

Kolejnym ważnym krokiem w rozwoju Floty, było zakupienie od Rosjan wodolotów typu Rakieta i Kometa, które pływały między portami Trójmiasta a Helem, a także między Świnoujściem i Szczecinem. Ciekawym miejscem, na historycznej mapie Białej Floty, jest miasto Ustka. Jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych, w porcie cumował spacerowy statek „Hela”, a po Wojnie rejsy w morze z Ustki stały się regularną atrakcją turystyczną. Niezbyt długie rejsy odbywały się tam na statkach „Natalia” i „Helena”, które można zaklasyfikować do typu Lila Weneda. Za najlepszy okres żeglugi wycieczkowej wybrzeża uważa się dziesięć lat od 1975 do 1985r. Skonstruowano wtedy cztery dwukadłubowce – katamarany o nazwach pochodzących od kamieni szlachetnych: „Szmaragd”, „Opal”, „Szafir” i „Agat”. Potem nastąpił gwałtowny kryzys Białej Floty. Najgorzej było zaraz po roku 1989, kiedy do Polski przyjechali armatorzy zza granicy i stworzyli konkurencję dla rodzimych jednostek. Żegluga Gdańska i druga polska grupa, zarządzająca przybrzeżną flotą – Żegluga Szczecińska, nie doceniły zagranicznych rywali i zbyt późno zaczęły dostosowywać ofertę do zmieniających się oczekiwań urlopowiczów. Żegluga Szczecińska, w pewnym momencie, skoncentrowała się szczególnie na obsłudze wód śródlądowych.

Pierwsze statki Białej Floty w Polsce

Pierwszą polską jednostką żeglugi przybrzeżnej, ukierunkowanej na turystykę, był pasażerski statek parowy SS „Gdańsk”. Zbudowano go w Stoczni Gdańskiej dla polskiego armatora Żegluga Polska S.A. i oddano do eksploatacji dokładnie 19 czerwca 1927r. w Tczewie. Celem powstania jednostki była stale zwiększająca się, w latach dwudziestych ubiegłego wieku, liczba urlopowiczów nad polskim wybrzeżem. Rezultatem nastąpił wzrost zapotrzebowania na wycieczkowe statki, a budowa SS „Gdańsk” stanowiła odpowiedź na zaistniałą niszę. Jako pierwszy, rolę kapitana na statku przejął Edward Pacewicz. SS „Gdańsk” najpierw służył głównie do komunikacji i prowadzenia rejsów wycieczkowych. Pływał po Zatoce Gdańskiej i najczęściej obierał kurs z Sopotu lub Gdyni na Hel i z powrotem. Nieco później, turyści mogli dostać się, na jego pokładzie, także z Gdyni do portu w Jastarni. Jego konstrukcja nie sprzyjała jednak dłuższym wyprawom, dlatego unikano wyprawiania go do zagranicznych portów, np. do duńskiej Kopenhagi. Chociaż mógł pomieścić nawet 700 pasażerów, na pełnym morzu urlopowicze skarżyli się na niekomfortowe, silne kołysanie. Wynikało to z chęci zbudowania SS „Gdańsk” na jednostkę uniwersalną, czyli odpowiednią zarówno na krótkie rejsy, jak i dłuższe wyprawy. Plan się nie powiódł. Statek okazał się mało zwrotny, posiadał stosunkowo duże zanurzenie i nie osiągał kontraktowej szybkości dwunastu węzłów. 22 sierpnia 1934r. pasażerom SS „Gdańsk” mocniej zabiło serce, gdyż statek uległ niewielkiej kolizji, przed Jastarnią, ze statkiem „Halversen” z Norwegii. Na szczęście, kolizja okazała się nie groźna, a wina leżała po stronie norweskiego sterownika.

Niespodziewanym zwrotem akcji w historii pasażerskiego żaglowca, była jego mobilizacja do Marynarki Wojennej. Stało się to niedługo przed wybuchem II Wojny Światowej. Służył jako jednostka pomocnicza, ORP „Gdańsk”, która stanowiła zaplecze szkoleniowe, mieszkalne, magazynowe i techniczne dla flotylli trałowych kutrów. Kapitanem został ceniony Julian Laskowski. Niestety, wojna nie okazała się łaskawa dla SS „Gdańsk”. Już w czwarty dzień po objęciu służby w Marynarce, kiedy stacjonował w głębi Zatoki Puckiej w pobliżu kaszubskiej wsi Mechelinki, stał się ofiarą ataku niemieckich nurkujących bombowców i zatonął. Szczęśliwie niemal cała załoga uszła z życiem.

Rok później, Niemcy podnieśli wrak, a w 1945r. ponownie go zatopili w ramach akcji dywersyjnej, aby postawić blokadę na południowe wejście do portu w Gdyni. Dopiero po wojnie, wyciągnięto go na płytsze wody i przerobiono na złom.

Bliźniaczą jednostką do „Gdańska” była SS „Gdynia”. Oddano ją do eksploatacji w tym samym roku, posiadała niemal identyczne parametry i miała sprawować podobne zadania. Na przełomie lat 1927 i 1928 przebudowano jednostkę, aby lepiej radziła sobie z wyprawami po pełnym morzu. Po modyfikacjach, SS „Gdynia” zmieniła nieco swój wygląd. Niektóre pomieszczenie przeznaczono na dwu- lub czteroosobowe kabiny dla pasażerów, a także podwyższono burty śródokręcia. Dzięki temu, statek pasażerki mógł nie tylko zabierać turystów na rejsy po Zatoce Gdańskiej, ale też pływać w rejsy dalekomorskie do portów, na wybrzeżu Morza Bałtyckiego, w Szwecji, Danii, Finlandii, Estonii, Łotwy i Norwegii. Co ciekawe, najbardziej lukratywny sezon miał miejsce w roku 1928, kiedy SS „Gdynia” przeprowadziła szesnaście wycieczek i przewiozła ponad tysiąc pasażerów. Tak samo jak SS „Gdańsk”, „Gdynię” również, tuż przed Wojną, wcielono do Marynarki Wojennej, aby pracowała jako okręt – baza dla Oddziału Kutrów Trałowych. Co więcej, została poskromiona przez Niemców w ten sam dzień co bliźniacza jednostka. Niestety, podczas tonięcia statku, około 40 ze 100 – osobowej załogi straciło życie.

Co prawda, lata świetności klasyczna polska Biała Flota ma już za sobą, ale dalej możemy korzystać z uroków wycieczkowych rejsów po przybrzeżnych wodach Morza Bałtyckiego oraz na śródlądziu. Białe jednostki, z pewnością, urozmaicą nie jedną wakacyjną wycieczkę, dlatego nie rezygnujmy choćby z krótkich rejsów.

Bibliografia:

Biała Flota

https://polska-org.pl/7740542,SS_Gdansk.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82a_flota_w_Polsce
https://pl.wikipedia.org/wiki/SS_Gda%C5%84sk
https://pl.wikipedia.org/wiki/SS_Gdynia